Әлем халқының қартаюымен қатар қартаю мен иммунитет арасындағы байланысты түсіну барған сайын маңызды болуда. Қартаю процесі иммундық жүйеге терең әсер етеді, бұл инфекцияларға жоғары сезімталдыққа, вакциналардың тиімділігінің төмендеуіне және созылмалы аурулардың кең таралуына әкеледі. Бұл мақалада біз неге жасымыз ұлғайған сайын иммундық қорғанысымыз әлсірейтінін және осы құбылыстың негізіндегі биологиялық механизмдерді қарастырамыз.
Қартаю туа біткен және бейімделу иммун жүйелерінің тармақтарына әсер етеді, бұл иммундық қартайу деп аталатын құбылысқа әкеледі. Бұл термин жас ұлғайған сайын иммундық функцияның біртіндеп нашарлауын сипаттайды, ол созылмалы, анық көрінбейтін қабынумен жүреді. Бұл үдерістер бірлесе отырып, организмнің инфекциялармен күресу және вакциналарға тиімді жауап беру қабілетін қауіпке қояды.
Туа біткен иммундық жүйе, патогендерден алғашқы қорғаныс ретінде әрекет ететін, жас ұлғайған сайын өз тиімділігін жоғалтады. Қартаю туа біткен иммундық жасушалардың, мысалы, макрофагтар, нейтрофилдер және дендриттік жасушалардың функционалдығын төмендетеді, бұл антигендермен жұмыс істеу және цитокиндерді өндіру процестерінің бұзылуында көрінеді. Бұл, өз кезегінде, иммундық жүйенің басқа элементтерін тиімді белсендіру мүмкіндігін әлсіретеді. Сонымен қатар, егде жастағы адамдарда инфекцияларға жауап беру үшін маңызды рөл атқаратын нейтрофилдер миграциясының бұзылуы байқалады.
Ұзақ мерзімді аурулардан қорғанысты қамтамасыз ететін адаптивті иммундық жүйе жас ұлғайған сайын едәуір өзгереді. Т-лимфоциттерді өндіретін тимус, орган, азая бастайды. Орта жаста ол айтарлықтай нашарлайды, бұл организмге жаңа инфекциялармен күресетін жаңа Т-лимфоциттерді жасауға кедергі келтіреді. Сонымен қатар, жас ұлғайған сайын Т-жасушалардың алуан түрлілігі азаяды, және жаңа жасушалар орнына, есте сақтау жасушалары көбейеді, бұл жаңа аурулармен күресуді қиындатады. Антиденелер өндіретін В-лимфоциттері де нашар жұмыс істейді, сондықтан қарт адамдар вакциналарға жиі нашар жауап береді, өйткені олардың ағзасы антиденелерді аз шығарады.
Созылмалы, бірақ әлсіз қабыну қартаюдың сипаттамалық белгісі болып табылады. Қабыну — бұл ағзаның инфекцияға немесе зақымдануға қалыпты реакциясы болғанымен, оның егде жастағы адамдарда үнемі болуы тіндерге зиян келтіреді және жүрек аурулары, қант диабеті және ми проблемалары сияқты жасқа байланысты ауруларды нашарлатады. Әлсіз қабынудың себептері аутореактивті Т-лимфоциттер, дисбактериоз және жасушалық қартаю сияқты факторларды қамтиды. Қабынуды тудыратын заттардың жоғары деңгейлері аутоиммундық аурулардың дамуының үлкен ықтималдығымен және тіндердің қалпына келуінің мәселелерімен байланысты.
Жас ұлғайған сайын иммунитет әлсірегенімен, иммундық жүйені қолдау және аурулардың қаупін азайту жолдары бар. Салауатты өмір салты иммундық жүйенің қызметін қолдауда үлкен рөл атқарады.
Маңызды дұрыс тамақтану, көп жеміс-жидектерді, көкөністерді, бүтін дәнді өнімдерді, майсыз ақуызды және пайдалы майларды тұтыну, ал қантты, өңделген өнімдерді және қаныққан майларды шектеу.
Спортпен жүйелі түрде шұғылдану, тіпті орташа деңгейде де, иммундық жүйенің жұмысын жақсарта алады.
Салауатты ұйқы, яғни тәулігіне 7-8 сағат ұйықтау маңызды, себебі ұйқының жетіспеушілігі иммунитетті әлсіретеді.
Стресты азайту үшін йога, медитация, табиғатта серуендеу немесе жақындармен қарым-қатынас жасау сияқты әдістер пайдалы.
Бұдан басқа, темекі шегуден және алкогольді шамадан тыс пайдаланудан бас тарту иммунитетті нығайтуда үлкен маңызға ие.
Дені сау салмақты сақтау да маңызды, өйткені артық салмақ пен семіздік иммундық жүйенің жұмысын нашарлатуы мүмкін.
D витамині, C витамині, цинк және селен сияқты кейбір витаминдер мен минералдар иммундық жүйенің қалыпты жұмыс істеуі үшін қажет, бірақ қандай да бір қоспаларды қабылдамас бұрын дәрігермен кеңесу керек.
Ішекте өмір сүретін пайдалы бактериялар - пробиотиктер иммундық жүйені нығайтуға және ас қорытуды жақсартуға көмектесе алады.
Қартаю иммундық ландшафтты иммуностарение, әлсіз қабыну және тимустың азаюы сияқты механизмдер арқылы терең өзгертеді. Бұл өзгерістер инфекцияға сезімталдықты арттырады және созылмалы ауруларды күшейтеді. Өмір сүру ұзақтығы әлемде өсуді жалғастыра отырып, осы әсерлерді түсіну және азайту қарттардың денсаулық нәтижелерін жақсарту үшін аса маңызды болады.
Автор: PhD, С. Д. Асфендияров атындағы ҚазҰМУ жалпы иммунология кафедрасының доценті А. А. Шортанбаева атындағы Абильбаева Арайлым Асылханқызы
